วิปัสสนา เป็นคำภาษาบาลี แปลว่า การเห็นที่กระจ่างชัด การเห็นที่วิเศษ หรือ การเห็นแจ้ง (วิ = แจ่มแจ้ง, วิเศษ, เข้าไป, ผ่าน + ปัสนา = การเห็น) วิปัสสนา หมายถึง การเห็นแจ้ง การตระหนักรู้ภายใน, การหยั่งรู้, ปัญญา, ปัญญาจากการหยั่งรู้ บ่อยครั้งวิปัสสนามักแปลว่า ญาณ หรือ การเข้าใจโดยถ่องแท้

เห็นอะไรให้กระจ่างชัด?

เข้าใจถ่องแท้ในเรื่องอะไร?

วิปัสสนา หมายถึง การเห็นแจ้ง เห็นแจ้งตามความเป็นจริงของสภาวะธรรม หรือการหยั่งรู้สภาวะธรรมตามความเป็นจริง หมายถึงการเห็นสิ่งต่าง ๆ ตามธรรมชาติตามความเป็นจริง วิปัสสนาคือความเข้าใจโดยตรงและการหยั่งรู้ตามธรรมชาติที่แท้จริงของสภาวะธรรมทางจิตและทางกายทั้งหมด

วิปัสสนานั้นตั้งอยู่บนพื้นฐานของสติปัฏฐานสี่ (สติปัฏฐานะ) กล่าวคือ ความรู้แจ้งที่เกิดจากการใช้สติ บนฐานทั้ง ๔ อย่างต่อเนื่องและสม่ำเสมอ

สติปัฏฐานสี่ ได้แก่

1. การใช้สติอยู่กับกาย
2. การใช้สติอยู่กับเวทนา
3. การใช้สติอยู่กับจิต
4. การใช้สติอยู่กับสภาวะธรรม